ابوالحسن علی بن احمد پنجگردیپَنجگردی، ابوالحسن علی بن احمد، محدّث، لغوی، ادیب و شاعر شیعی ایرانی در سده ششم می‌باشد. ۱ - نسبتنسبت او به پنجگرد (فنجکرد)، از قریه‌های نیشابور، است. [۱]
یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۳، ص۹۱۸، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.
۲ - سال تولددر ۴۳۳ به دنیا آمد. ۳ - تحصیل علوم ادبیلغت و دیگر علوم ادبی را نزد یعقوب بن احمد ادیب (متوفی ۴۷۴)، استاد مشهور در ادب و لغت و صاحب تألیفات و شاگردان فراوان [۳]
عبدالرحمان بن ابی بکرسیوطی، بُغیة الوعاة فی طبقات اللغویین والنحاة، ج ۲، ص ۳۴۷، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، مصر ۱۳۸۴
، و دیگران فرا گرفت. [۴]
عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج۴، ص۴۰۲، چاپ عبدالله عمر بارودی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
[۵]
یاقوت حموی، معجم الادباء، ج ۱۲، ص ۲۷۰ـ۲۷۱، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/۱۹۳۶ـ ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت (بی تا)
۴ - تحصیل حدیثو حدیث را نیز از قاضی ناصحی آموخت. [۶]
عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج۴، ص۴۰۲، چاپ عبدالله عمر بارودی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
۵ - معاصران پنجگردیاو معاصر بزرگانی همچون فتال نیشابوری (متوفی ۵۰۸)، زمخشری (متوفی ۵۳۸) بود. ۶ - میدانی از شاگردان پنجگردیو مَیدانی (متوفی ۵۱۸) نزد وی درس خواند. [۷]
عبدالله بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۳، ص۳۵۲، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.
[۸]
محسن امین، اعیان الشیعة، ج۸، ص۱۵۶، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۹]
عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب والسنة والادب، ج۴، ص۳۱۹، ج ۴، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
میدانی کتاب السامی فی الاسامی خود را به نام و تشویق استادش پنجگردی تألیف کرد و در دیباچه کتاب [۱۰]
احمد بن محمد میدانی، السّامی فی الأسامی، ج۱، ص۱۵، عکس نسخه مکتوب به سال ۶۰۱ هجری قمری محفوظ در کتابخانه ابراهیم پاشا ـ ترکیه، تهران ۱۳۴۵ ش.
او را فراوان ستود.
۷ - وفاتپنجگردی هشتاد سال زیست، در پایان عمر زمین گیر شد، در ۵۰۳ (و به دو قول دیگر: ۵۱۲، ۵۱۳) درگذشت و در گورستان حیره در مقبره «نوح» به خاک سپرده شد. [۱۱]
عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج۴، ص۴۰۲، چاپ عبدالله عمر بارودی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
[۱۲]
محسن امین، اعیان الشیعة، ج۸، ص۱۵۶، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۱۳]
یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۱۲، ص۲۷۰، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/۱۹۳۶ـ ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت (بی تا).
[۱۴]
عبدالرحمان بن ابی بکرسیوطی، بُغیة الوعاة فی طبقات اللغویین والنحاة، ج ۲، ص ۱۴۸، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، مصر ۱۳۸۴
[۱۵]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۳، ص۲۰۵، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳
.
۸ - القاب پنجگردیپنجگردی را با القابی همچون بقیة‌المشایخ، شیخ‌الافاضل، اعجوبه دوران و آیت اقران، امام، ادیب، اریب و لبیب کامل ستوده‌اند. [۱۷]
احمد بن محمد میدانی، السّامی فی الأسامی، ج۱، ص۱۵، عکس نسخه مکتوب به سال ۶۰۱ هجری قمری محفوظ در کتابخانه ابراهیم پاشا ـ ترکیه، تهران ۱۳۴۵ ش.
[۱۸]
یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۱۲، ص۲۷۰، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/۱۹۳۶ـ ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت (بی تا).
[۲۰]
نورالله بن شریف الدین شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۱، ص۵۶۲، تهران ۱۳۵۴ ش.
۹ - ستایش پنجگردیبرخی شاعران معاصرش نیز زبان به مدح او گشوده‌اند. [۲۱]
یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۶، ص۹۷، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/۱۹۳۶ـ ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت (بی تا).
عبدالکریم سمعانی (متوفی ۵۶۲) او را از مشایخ حدیث خود معرفی کرده و نظم و نثرش را ستوده [۲۲]
یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۶، ص۹۷، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/۱۹۳۶ـ ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت (بی تا).
و امینی او را از شاعران غدیریه‌سرای سده ششم برشمرده است.
شوشتری نیز ابیات غدیریه او را آورده است. [۲۴]
نورالله بن شریف الدین شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۱، ص۵۶۲ـ۵۶۳، تهران ۱۳۵۴ ش.
۱۰ - آثار پنجگردیپنجگردی از نخستین گردآورندگان دیوان اشعار امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام است. ۱۰.۱ - کتاب تاجالاشعارکتاب تاج‌الاشعار یا سَلوة‌الشیعة که حاوی اشعار آن حضرت است از اوست. [۲۵]
ابن شهرآشوب، معالم العلماء، ج۱، ص۷۱، نجف ۱۳۸۰/۱۹۶۱.
این کتاب به گفته قطب‌الدین کَیْدَری (متوفی قرن ششم) دارای دویست بیت از اشعار منسوب به حضرت علی علیه‌السلام است که وی این ابیات را در کتاب خود، انوارالعقول فی اشعار وصیّ‌الرسول، آورده و آن را از مصادر خود برشمرده است. [۲۶]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۳، ص۲۰۵، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۲۷]
محسن امین، اعیان الشیعة، ج۹، ص۲۵۰، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
مجلسی (متوفی ۱۱۱۰) نیز در فهرست مصادر بحارالانوار از دیوان اشعار منسوب به حضرت علی علیه‌السلام، گرد آمده پنجگردی، نام برده است. نسخه‌ای از کتاب پنجگردی در کتابخانه مدرسه سپهسالار (مدرسه عالی شهید مطهری) موجود است. [۲۹]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۲، ص۲۲۳، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
اشعار پراکنده‌ای نیز از او در منابع مختلف نقل شده است. [۳۰]
ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۲، ص۱۰۶، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم (بی تا).
[۳۱]
ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۲، ص۱۸۷، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم (بی تا).
[۳۲]
ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۳، ص۴۴، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم (بی تا).
[۳۵]
یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۱۲، ص۲۷۱ـ۲۷۲، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/۱۹۳۶ـ ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت (بی تا).
[۳۶]
محسن امین، اعیان الشیعة، ج۸، ص۱۵۶، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۱۱ - فهرست منابع(۱) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳. (۲) ابن شهرآشوب، معالم العلماء، نجف ۱۳۸۰/۱۹۶۱. (۳) ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم (بی تا). (۴) عبدالله بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱. (۵) محسن امین، اعیان الشیعة، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳. (۶) عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب والسنة والادب، ج ۴، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷. (۷) عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، چاپ عبدالله عمر بارودی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸. (۸) عبدالرحمان بن ابی بکرسیوطی، بُغیة الوعاة فی طبقات اللغویین والنحاة، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، مصر ۱۳۸۴. (۹) نورالله بن شریف الدین شوشتری، مجالس المؤمنین، تهران ۱۳۵۴ ش. (۱۰) محمد بن حسن فتال نیشابوری، روضة الواعظین، نجف ۱۳۸۶/۱۹۶۶، چاپ افست قم ۱۳۶۸ ش. (۱۱) محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳. (۱۲) احمد بن محمد میدانی، السّامی فی الأسامی، عکس نسخه مکتوب به سال ۶۰۱ هجری قمری محفوظ در کتابخانه ابراهیم پاشا ـ ترکیه، تهران ۱۳۴۵ ش. (۱۳) یاقوت حموی، معجم الادباء، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/۱۹۳۶ـ ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت (بی تا). (۱۴) یاقوت حموی، معجم البلدان، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵. ۱۲ - پانویس
۱۳ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «علی بن احمد پنجگردی»، شماره۲۸۳۳. |